DƯ SẮC TÍM ĐẸP HOA BẰNG LĂNG

Võ Quang Yến

image.png
Một chiều hè ở Aix-les-Bains, miền trung nước Pháp, không đi dạo quanh bờ hồ như mọi khi, tôi thẳng tiến rặng núi. Chưa ra khỏi thành phố, tôi ghé vào viếng một nhà hàng bán cây cảnh vì là một dịp để chụp hình, học thêm những cây hoa chưa biết tên. Trên đường ra về tôi thấy trong vườn có trồng một cây không lớn lắm nhưng vừa tầm mắt. Sẵn có máy, tôi chụp ngay ảnh chùm hoa đỏ nhụy vàng đẹp. Tôi hỏi cô bán hoa thì cô cho biết cây Lilas des Indes chỉ trồng để xem nhưng không bán. Không can gì vì tôi vào xem chứ không có ý mua hoa. Cây nầy rất lạ đối với tôi nên về nhà chỉ ngắm nghía để hưởng màu dỏ vàng đẹp của hoa rồi xếp vào trong máy tính, vô tình để quên mấy năm.
Vừa rồi nghe mấy bản nhạc về hoa bằng lăng, tò mò tôi vào internet tìm xem cây bằng lăng là cây gì, thì ra là cây Lilas des Indes chụp hình mấy năm trước, đem ra so thật chính là nó tuy màu sắc có khác. Thì ra tình cở tôi đã bắt gặp quê hương cách xa đất nước gần 10.000 km, dưới chân rặng núi Alpes cao vời vợi, trên bờ hồ Bourget thơ mộng của Lamartine.
alt
Thảo nào thơ văn cũng như nhạc điệu về hoa băng lăng đầy dẩy các mạng : Hoa Bằng lăng (Hồ Quang Hiểu, Lãng Ngọc Trâm, Hải Đăng và Phạm Công Khanh, Cảm Phong, J.C.Lâm), Bằng lăng tím (Bùi Anh Tôn, Võ Long Điền, Vũ Hoàng, Thanh Sơn, Tôn Huy, Phú Cường, Mạnh Quỳnh)….
alt
‘‘Hẳn ai cũng biết hoa bằng lăng: màu tím lúc hoa mới nở luôn làm lòng ta xao xuyến, một màu tím đến nôn nao như ai đó đã từng nói, khiến ta tưởng tượng ra những câu chuyện tình yêu học trò dịu dàng, lãng mạn, trong sáng. Còn có một loài hoa bằng lăng, tuy bề ngoài không đẹp nhưng chứa đựng bên trong nó ý chí thật kiên cường, bằng lăng nâu. Nhắc đến hoa bằng lăng tím người ta thường nhắc đến cái tình yêu trong veo, cái tình yêu dễ thương nhẹ nhàng nhưng ngây thơ trong sáng tuổi học trò, cái tuổi không lo lắng nhiều về cuộc sống, chưa phải bận tâm về tiền bạc’’.
‘‘Một câu hát mộc mạc và bộc trực của người Nam Bộ khiến hoa bằng lăng thành biểu tượng của tình yêu với màu hoa phơn phớt tìm chung thủy và sắt son. Con trai con gái phải lòng nhau thường hái hoa bằng lăng cẩm bằng làm tin. Màu hoa tím ngây thơ nói hộ trái tim một lời yêu dấu. Với màu hoa tím trác tuyệt, cây bằng lăng ngày nọ ở trong rừng bắt chợt ra phố thóat một đời cây rừng để làm cây có bóng che và hoa đẹp. Khó mà nói hết cái màu tím của hoa bằng lăng. Nó là một chút của hoa sim mà không phải là hoa sim, là màu tím mực học trò mà không phải là màu học trò. Một ngày, hoa bằng lăng khoe có đến một chục dư sắt tím. Buổi sơm, hoa có màu tím non ướt sau sương mù. Mặt trời lên màu tím chuyển sang tím hồng như có ai đó đánh nhẹ lên hoa một lớp phấn nụ mỏng. Đúng ngọ bằng lăng ôm tròn lấy gốc, lúc này màu hoa tím gay gắt như vừa xong một cuộc cải vã với mặt trời. Vào giấc chiều hoa chuyển sang màu tím than che dấu một đời sống nội tâm dữ dội. Giữa màu xanh của lá, màu hoa kết lại như một vùng mây tím âm ấm đôi bàn tay ai chừng đã lẻ loi. Sắc tím hoa bằng lăng khi có làn gió mỏng đi qua cơ hồ như có tiếng tà áo dài thơn nhè nhẹ trên ngõ phố xưa chừ đã vắng người’’.
alt
Bằng lăng hay bằng lăng nước là môt loại thực vật thuộc chi Tử vi Lagerstroemia, tiếng Pháp gọi Lilas des Indes, tiếng Anh thông dụng Giant Crappe-myrtle, Pride of India,…Banaba theo tiếng Talagog, dân tộc lớn nhất Philippin, đặc thù của Ấn Độ. Tên Lagerstroemia được Linné kê trong hệ thống phân loại để kỷ niệm ông bạn Magnus Van Lageström đầu tiên khám phá cây thế kỷ XVII trong rừng Ấn Độ. Nguồn gốc vùng Nam Á, hiện nó mọc nhiều ở Đông Nam Á, Ấn Độ và các nước nhiệt đới. Thân cây thẳng và khá nhẵn nhụi. Lá màu xanh lục, dài từ 8 đến 15 cm, rộng từ 3 đến 7 cm, hình thuẩn, rụng theo mùa. Hoa màu tím hoặc tím nhạt mọc thành chùm dài từ 20 đến 40 cm, thường thấy vào giữa mùa hè. Ngoài hoa tím còn có hoa các màu đậm, lợt trắng, hồng, đỏ,… và cuối thu nhiều giống cũng rụng lá vàng, lá đỏ như cây phong xứ lạnh. Quả lúc tươi màu tím nhạt pha xanh lục. Quả già có đường kính 1,5 đến 2 cm, khô trên cây. Bằng lăng hiến bóng mát và hoa đẹp nên được trồng làm hoa cảnh. Vài giống lùn, lùm bụi, cũng được chọn làm cây kiểng, mùa hoa nở đầy chậu. Cây gỗ lớn cao đến 20m, phân cành cao, thẳng, tán dày, lá hình bầu dục hay hình giáo dài, cụm hoa hình tháp ở ngọn các cành, mọc thẳng, nụ hoa hình cầu, hoa lớn có 6 cánh, mỗi cánh dài chừng 2 đến 3,5 cm, có móng ngắn, răng reo màu tím hồng. Cây mọc khỏe, thân thẳng, tán cao, cây trồng chủ yếu bằng hạt, ươm gieo như các cây khác.
Đất trồng cây bằng lăng phải có tầng mặt tơi xốp, dễ thoát nước, nếu đất có độ pH thấp, cần bón vôi thêm. Trước khi trồng tiến hành đào hố trước ít nhất một tháng, kích thước hố và lượng phân bón lót tùy thuộc vào đất giàu hoặc nghèo dinh dưỡng, thông thường 50 x 50 x 50 cm, trộn đều lớp đất mặt với phân hữu cơ, NPK, phân bón lót, phân lân, vôi…… Sau đó phai dồn hỗn hợp đất phân cho xuống hố. Công việc trên cần thực hiện trước khi trồng cây ít nhất là một nửa tháng tháng. Cây được trồng vào đầu mùa mưa (tháng 5, 6) và được trồng dặm trước tháng 9 hàng năm. Mật độ trồng thích hợp từ 500 đến 834 cây/ha. Cây cách cây 3m, hàng cách hàng 4m, hoặc cây cách cây 4m, hàng cách hàng 5m. Sau khi trồng cần làm cỏ, xới đất kết hợp tủ gốc giữ ẩm cho cây 4-5 lần mỗi năm. Trong ba năm đầu khi cây chưa kép tán cần trồng thêm cây che bóng giữa các hàng để bảo vệ đất, nhằm tăng cường chất hữu cơ và giảm công làm cỏ. Lượng phân bón trong những năm nầy là phân chuồng 5–10 kg, phân NPK 150g/gốc/năm. Các năm sau tăng dần lượng phân lên, nên bón phân vào lúc làm cỏ và vun gốc vào đầu, giữa và cuối mùa mưa. Loài hoa bằng lăng nước ở vùng nhiệt đới đã được dùng trong y học để trị bệnh tiểu đường. Lá láng bóng loài bằng lăng này chứa corosolic axit ở mức cao (corosolic axit là một hóa chất thực vật nổi tiếng làm hạ mức đường trong máu). Trong y học truyền thống châu Á dùng lá bằng lăng nước làm nước trà để trị đau bao tử và bệnh tiểu đường. Các chất trích ly được thương mại hóa đôi khi cũng được dùng làm bớt mập phì. Chất trích lá bằng lăng nước thường tìm thấy trong các thuốc bổ sung đa thành phần để làm giảm cân, tỉ như Cortislim. Nồng lượng thay đổi tuỳ sản phẩm bán, nhưng thường chứa vài millirgam đến vài tá milligam một ngày. Lá bằng lăng nước khó kiếm hơn nhưng được bán dưới dạng nước trích lỏng hoặc thể viên. Ở nước ta cây bằng lăng nước mọc nhiều nhất ở các rừng vùng Đông Nam Bộ, đặc biệt là rừng cây gỗ toàn bằng lăng gần thị xã Gia Nghĩa, tỉnh Đăk Nông.
alt
Tục truyền Ngọc Hoàng có mười hai nàng công chúa, mỗi người một vẻ, không ai thua ai. Ngọc Hoàng rất thương mười hai nàng công chúa của mình, một hôm bảo : Ta sẽ cho các con làm chúa của các loại hoa dưới nhân gian. Cô công chúa đầu thì đòi làm chúa của loài Hoa Hồng, cô kế làm chúa loài hoa Mẫu Đơn, rồi Hoa Lan, Hoa Huệ,…. Chỉ riêng cô công chúa Út không biết mình phải làm chúa hoa gì. Cô lặng lẽ âm thầm đứng yên mãi đến khi nhìn tà áo tím thướt tha của mình, cô đã thích màu tím từ nhỏ. Vì thế cô xin với Ngọc Hoàng: Dạ tâu phụ hoàng, con rất thích màu tím ngây thơ, xin Phụ Hoàng cho con làm chúa loài hoa mang màu tím. Ngọc Hoàng suy nghĩ mãi mới quyết định cho nàng công chúa Út làm chúa hoa Bằng Lăng Tím. Lúc đó ở dương gian có chàng thư sinh nghèo, thấy loài hoa tím Bằng Lăng vừa xinh lại dịu dàng. Chàng liền lấy về nhà trồng rồi mỗi ngày chàng đều ngắm loài hoa tím. Mỗi năm đến mùa hoa nở, chàng thư sinh mê mệt với sắc màu tím và dần dần đem lòng yêu thương hoa Bằng Lăng Tím. Đúng vào lúc nàng công chúa Út của chúng ta cũng đem lòng say mê văn tài của chàng thư sinh. Công chúa xin Ngọc Hoàng được xuống dương gian làm vợ chàng thư sinh. Ngọc Hoàng cương quyết không cho. Cô Công Chúa Út từ đó suy tư và không biết bao nhiêu chàng công tử trên trời đến cầu hôn nàng điều khước từ. Và ai cũng hiểu loài hoa Bằng Lăng ngày càng phai nhạt màu tím đi. Chàng thư sinh vẫn một lòng si tình hoa Bằng Lăng Tím. Thế nên từ đó loài người cho Hoa Bằng Lăng là loài hoa chung thủy, sự ngây thơ của màu tím đã tượng trưng cho tình đầu thuở học trò.
Cây bằng lăng Lagerstroemia thật ra có nhiều giống. Theo Gs Phạm Hoàng Hộ trong cuốn Cây cỏ Việt Nam, Bằng lăng nước mang tên Gmelina lecomteiP.Dop (cuốn II, trang 1046). Bằng lăng cũng còn được kê trong một bản họ Bănglăng Lythraceae gồm có 20 chi Lagerstroemia (cuốn II, trang 23-30): L indica((tửvi, sẻ, báttừkinh)), L. ovalifolia, (xoan), L. quinquevalvis (mảnh), L. crispa (ổi), L. regina (tiên), L. speciosa (nước), L costa-draconis, L. macrocarpa, L. micrantha, L. duperreana (láng), L. gagnepainii (nhẳn, Tàu vang), L. tomentosa (săng lê), L. londonii (vàng), L. calyculata (ổi), L. cochinchinensis (nambộ), L.noei (Nô), L. balansae (Balansa), Llecomtei (Lecompte), L. floribunda (nhiều-hoa), L.anisoptera (dịdục), L. venusta (sùng). Bằng lăng nước hay bằng lăng tímcó thân gỗ, nhẵn nhịu, phân nhánh cao, tán cây rộng, dày, lá đan xen vào nhau có màu xanh dài từ 8-15 cm, rộng từ 3-7 cm, có hình thuẩn hoặc dọp thường rụng lá vào mùa mưa, đặc biệt hoa có màu tím, cánh mỏng nở xòe thành chùm. Bằng lăng ổi hoa trắng còn gọi bằng lăng cườm L.calyculata Kurz, có thân bạnh, vỏ có mang bong tròn, to 2-3cm, tán lá rộng, hình mâm xôi, lá dày dài tới 20cm, có lông dày ở mặt dưới, hoa mọc thành chùm có màu trắng, đài có lông dày cánh dài khoảng 5-6mm với 6 cánh, cây này được nhiều người ưa thích vì màu sắc của hoa trắng tinh, khác với màu tím chúng ta thường gặp. Bằng lăng rừng mọc hoang dại, ,thường mọc rải rác khắp sườn đồi, núi, góp phần bảo vệ đất dốc, sói mòn rất tốt, ổn định môi trường sinh thái. Tuy nhiên chúng có hoa đẹp nên sử dụng để thiết kế thi công cảnh quan, chúng nở hoa vào tháng 6 tới tháng 7 âm lịch vì thế trái với mùa hoa các loại bằng lăng nước. Hoa bằng lăng rừng không giống các loại khác có bông chùm cánh to màu hồng phấn, điểm vàng nhạc trông rất lạ, độc đáo và đặc trưng như tô thắm thêm vẻ đẹp núi rừng hung vĩ, tạo nên cảnh quan núi non đẹp khi sử dụng cho việc thiết kế tiểu cảnh sân vườn.
alt
Nhắc đến cố đô Huế, thật là thiếu sót nếu không nhắc tới sắc tím mộng mơ và quyến rũ. Huế rất thơ mộng vơi những tà áo tím (Hoa trắng thôi cài trên áo tím,Kiên Giang) của nữ sinh Đồng Khánh phấp phới mỗi chiều chủ nhật sắp hàng đi dạo dọc sông Hương, với những hoa sim màu tím ẩn núp trên đồi cát trắng Phong Điền thể hiện qua bài hát của Hữu Loan (Màu tím hoa sim, Tím cả chiều hoang biền biệt,…) ‘‘Vốn nổi tiếng với những con đường rợp bóng cây xanh, cố đô Huế luôn đầy chất thơ và lãng mạn, ngỡ ngàng như miền cổ tích trong giấc mơ. Cứ mỗi mùa hè về, những con đường đó lại được tô điểm thêm với sắc màu rực rỡ của muôn loài hoa như hoa phượng, hoa hoàng yến nhưng chính gam màu tím của bằng lăng mới là màu sắc mùa để lại ấn tượng sâu sắc nhất. Hằng năm, bằng lăng nở độ giữa tháng 4 và tháng 5. Những ngày này, bằng lăng nở rộ khắp các con đường ở Huế. Có những con đường như Đống Đa, hai bên là hai dãy bằng lăng thẳng tắp, màu tím của bằng lăng như những cuộn bông điểm xuyết trong nắng hè tạo nên một khung cảnh tuyệt vời cho những người tham gia giao thông hay những bạn trẻ tản mạn trên hè phố. Bằng lăng còn được trồng rải rác trên những con đường khác như Đống Đa, Lê Lợi, Nguyễn Huệ, quanh các bờ hồ và thành nội HuếCó những cây nở rộ như một đóa hoa khổng lồ nổi bật giữa phố phường Ở mỗi nơi có cây bằng lăng, mọi người thường rất thích thú tới ngắm và chụp ảnh, đặc biệt là giới trẻ Những quán nước vỉa hè bày ra ngay dưới gốc bằng lăng ven đường để tận hưởng vẻ đẹp tím Hoa bằng lăng thường được người ta ví và tượng trưng cho sự chung thủy, ngây thơ. Cố đô Huế đã tím với nhiều sắc màu mây nước, nay càng thêm tím vì sắc bằng lăng chung thủy’’.
Tuy là quê tôi, Huế không có ưu tiên dành độc quyền màu tím thân thương. Vào những ngày tháng năm, Hà Nội khoác lên mình tấm áo rực rỡ bằng sắc tím của hoa bằng lăng, một trong những loài hoa đặc trưng của mùa hè. Nhiều năm nay, người Huế đã quen thuộc với những cánh hoa bằng lăng tím ngắt, trải đầy trên từng con phố mỗi khi hè sang. Hoa bằng lăng có màu tím và nở trong tiết trời nắng nóng nên hiện nay thường được trồng làm cây bóng mát. Từng hàng bằng lăng đồng loạt đơm bông, tô điểm cho phố phường cố đô thêm rực rỡ và nổi bật. Tán cây có tác dụng che bóng mát cho người đi đường. Bằng lăng tô điểm lên nền trời xanh ngắt, cánh hoa tím duyên dáng, bé nhỏ gợi lên bao cảm xúc. Hoa màu tím hoặc tím nhạt, mọc thành chùm dài từ 20 đến 40 cm. Mỗi bông hoa có 6 cánh, mỗi cánh dài chừng 2 đến 3,5 cm. Cùng với hoa phượng, bằng lăng gợi rất nhiều kỷ niệm khó quên của những cô cậu học trò cuối cấp. Đi giữa phố phường đất chật người đông, dù sáng sớm mưa phùn hay chiều hè oi ả, giữa những chùm bằng lăng nở tím khiến lòng người nao lòng hoặc lặng lẽ suy tư về những ký ức, kỷ niệm đã qua. Bằng lăng tím cũng nở rộ trên đường phố Sài Gòn, làm dịu đi cái nắng gay gắt. Dọc theo tuyến đại lộ đông tây (quận 2) Lê Trọng Tấn, Tây Thạnh (quận Tân Phú), Huỳnh Tấn Phát (quận 7), Cộng Hòa (Tân Bình)…. vào những ngày này những chùm hoa bằng lăng đua nhau nở, khoe sắc nhuộm tím một khoảng trời. Đường phố Sài Gòn bỗng trở nên lãng mạn, nồng nàn hơn bao giờ hết, xua tan cái oi ả và nóng bức.  Hoa bằng lăng là nét đặc trưng của đường phố Hà Nội, Huế nhưng chớ quên đường phố Sài Gòn cũng có. Mỗi sáng đi làm ngắm nhìn hoa rực tím trên đường là mỗi lần sung sướng có hạnh phứ trên ngay đất nước mình. Hoa bằng lăng lãng mạn và thơ mộng trên mọi đường phố. Nhưng cũng rực rỡ về đêm dưới ánh đèn. Cây bằng lăng được trồng trên vỉa hè đường phố, nơi công viên, hoặc ở dọc các con đường Sài Gòn Hà Nội, Huế và chắc chắn trên các thành phố khác đất nước chúng ta. Chúng không chỉ cho bóng mát, mà còn đặc biệt cống hiến sắc hoa tím thơ mộng. Hoa bằng lăng khi nở đẹp nhất có màu tím đậm, khi gần tàn thì chuyển dần thành màu tím nhạt hơn. Do có màu đẹp nên các tỉnh thành ở Việt Nam hay trồng nhiều làm cảnh quan đô thị. Màu sắc của hoa bằng lăng thường khiến người đi đường phải ngừng lại xem.
alt
Hoa bằng lăng ở Aix-les-Bains
Bằng lăng rụng tím lối về
Đường xưa còn đó câu thề chưa phai
Mưa chiều giọt nước chia hai
Bằng lăng tím mãi cùng ai ước thề
Hoàng Trọng Lợi
alt
ảnh và tài liệu internet
Thành Xô mùa hè 2018
alt
Đọc thêm
Bách khoa toàn thư Vikipedia

Cây Xanh Gia Nguyễn, Vì sao người dân thường chọn Cây Bằng Lăng Tím cho khu dân cư, liquedin.com 26.01.2018

-Xuân Thu, Hoa tím bằng lăng, baotintưc.vn. 31.05.2012

-Mai Trâm, Ngắm hoa bằng lăng rực sắc tím giữa trời Hà Nội, dantri.com.vn 13.05.2015

-Mỹ Thuận, Hoa bằng lăng nhuộm tím góc trời Sài thành, mytour.vn 14.02.2015

 Nguyễn Thị Hậu, Hành cây lá xanh gần vói nhau, thesaigontimes.vn 2106.2014

Comments

Popular posts from this blog