TÔI LÀ AI ??
Quê nhà, quê người, quê Mỹ, quê Việt
Bài
viết tâm sự của tác giả Trần Nguyên Phát xin gửi tới quý vị về quê Mỹ và quê
nhà. Sau đây là nội dung.alt
Có
phải nếu mình ở một nơi nào trên dưới ba mươi năm thì mình là người thuộc địa
phương đó, đúng không? Đã biết bao nhiêu lần tôi đặt ra câu hỏi đó sau một ngày
nhìn vào lịch thấy con số ghi năm đã bước vào năm thứ ba mươi bảy của một người
tị nạn.alt
Bây
giờ có ai mới quen gặp tôi, hỏi: Bà ở đâu đến vậy? Thì chắc tôi sẽ trả lời rất
tự nhiên, tôi ở San Jose, hay khi đang đi du lịch thì sẽ trả lời, tôi ở Mỹ đến.
Tôi sẽ không trả lời là tôi ở Việt Nam đến nữa, chỉ trừ người ta hỏi, bà là người
nước nào? Thì lúc đó tôi chắc chắn nói, tôi là người Việt Nam, để cho họ không
nhầm với người Trung Hoa, Nhật, hay Phi.Đúng, tôi ở Mỹ trên dưới ba mươi năm rồi,
tôi là một người Mỹ. Bây giờ thử xem lại con người Mỹ của tôi.alt
Trước
tiên mặt mũi, chân tay tôi chẳng có gì thay đổi cả. Vẫn khuôn mặt cấu trúc ít
góc cạnh của người Á Đông và cái mũi tẹt khiêm tốn, tóc sợi to và đen, khi có
tóc bạc thì nhìn thấy ngay, muốn giấu thì phải nhuộm.Đối với người Á Đông thì
tôi được gọi là người có nước da trắng, nhưng mầu trắng này thực ra là mầu ngà,
và đứng cạnh một ông Tây, bà Mỹ nào thì nó vẫn cho cái căn cước da vàng rất rõ
rệt. Khi tôi nói tiếng Anh thì cách phát âm vẫn có vấn đề, đôi khi nói nhanh
quá thì sẽ vấp phải lỗi nói tiếng Anh theo cách dịch tiếng Việt trong đầu. Như
thế bị chê là nói tiếng Anh bể (broken English). Về cách phục sức, nhà ở, xe cộ
bên ngoài, tôi có thể không kém một người Mỹ chính gốc.alt
Nhưng
khi bước vào nhà tôi, từ những bức tranh treo ở phòng khách, bát đũa bầy ở bàn
ăn, chai nước mắm, hũ dưa cải trong bếp và nhất là sách, báo tiếng Việt ở khắp
nơi trong nhà, thì chắc ai cũng sẽ nhận ra ngay đó là một gia đình Việt Nam.
Như thế thì tôi là người San Jose hay người Hà Nội, người Mỹ hay người Việt?
Tôi ở đất này đến ba mươi năm rồi cơ mà. Người ở Lạng Sơn, Thanh Hóa ra Hà Nội ở
trên dưới ba mươi năm thì tự nhận mình là người Hà Nội; người ở Hải Phòng, Hải
Dương vào Sài Gòn lập nghiệp từ năm 75, 76 tự nhận mình là người trong Nam.alt
Tôi
ở Mỹ tìm về Việt Nam không ai chịu nhận tôi là người Việt nữa, dù tôi có yêu
quê hương đến quặn thắt cả ruột gan, có gặp lại họ hàng nước mắt khôn cầm thì khi
thăm viếng, hỏi han, họ vẫn thỉnh thoảng nói rất tự nhiên: chị đâu có phải là
người Việt nữa, bây giờ chị là người Mỹ rồi, chắc cái này không hạp với chị,
cái kia chị không ăn được, cái nọ chị không biết đâu.alt
Những
lúc đó tôi chẳng biết mình phải phản ứng thế nào cho đúng. Cứ cãi tôi vẫn Việt,
hay nhận đúng rồi tôi là Mỹ? Không, cả hai cùng sai cả. Những khi cần quyên tiền
đóng góp vào việc công ích nào ở Việt Nam thì ai ai cũng nhắc lại cho tôi đến
ngàn lần tôi là một người Việt Nam chính gốc. Rằng tôi phải có bổn phận và tình
thương với đất nước, đồng bào. Tình thương thì nhất định lúc nào tôi cũng đầy ắp
trong ngực rồi, tôi chẳng cần ai nhắc nữa, nhưng bổn phận thì cho tôi… nghĩ lại.alt
Tôi
đã đóng góp bổn phận của tôi cho đất nước đó rồi. Một mối tình chết tức tưởi
trong chiến tranh hơn ba mươi năm về trước, xương thịt của người tôi yêu nằm
trong lòng đất, rồi lại phải đào lên, đốt thành tro than, bị đuổi mộ như đuổi
nhà, đã trả bổn phận đó thay tôi rồi. Không đủ hay sao?alt
Bây
giờ tôi phải có bổn phận đóng thuế hàng năm ở đất nước tôi đang sống để phụ với
chính phủ sửa đường, xây trường học và nuôi những người ở khắp nơi mới tới, như
trước kia đất nước này đã nuôi người Việt, vì giấy tờ cá nhân hiện tại xác định
tôi là người Mỹ. Tôi phải làm bổn phận công dân.alt
Có
những ngày tôi lái xe bị kẹt ở xa lộ vào một buổi chiều mưa mùa thu; hay một buổi
sáng mùa xuân vắng lặng, êm ả, đứng trong nhà nhìn ra mặt hồ, tôi cảm nhận được
nơi mình đang hiện diện không phải là quê mình, không phải nước mình.alt
Chẳng
có một lý do gì cụ thể, chỉ là những giọt mưa đập vào kính xe, chỉ là mặt nước
hồ gờn gợn sóng. Mưa trên xa lộ Mỹ nhắc nhớ đến những cơn mưa tháng Năm ở Thị
Nghè, nhà mình ở Trần Quý Cáp, nhà anh ở trước rạp ciné Eden đứng trú mưa với
nhau.alt
Nước
ở hồ San Jose trước nhà nhắc đến nước sông ở bến Bạch Đằng mỗi lần qua phà sang
bên kia Thủ Thiêm chơi với bạn, hay sóng nước ở bắc Mỹ Thuận những lần qua phà
đi thăm họ hàng ở tận Bạc Liêu. Những lúc đó tôi bất chợt bắt gặp mình Việt Nam
quá, vì những cái bóng Việt Nam thật mờ, thật xa lại chồng lên hình ảnh rõ rệt
ngay trước mặt mình. Và kỳ diệu làm sao, những cái bóng đó nó mạnh đến nỗi mình
quên mất là mình đang ở Mỹ. Chắc tại tôi là người Việt Nam.alt
Lại
có những lần ở Việt Nam, tôi bị muỗi đốt kín cả hai ống chân, bị đau bụng liên
miên cả tuần lễ. Đi đâu cũng phải hỏi đường, ai nhìn mình cũng biết mình từ đâu
đến và đang đi lạc. Tiền bạc tính hoài vẫn sai. Nhiều khi đứng chênh vênh trên
đường phố Sài Gòn, biết đất nước này vẫn là quê hương mình, những người đi lại
chung quanh là đồng bào mình, nhưng sao không giống Việt Nam của mình, hình như
đã có điều gì rất lạ.
Ngôn
ngữ Việt thì thay đổi quá nhiều, pha trộn nửa Hán nửa Ta, chắp đầu của chữ này
với cuối chữ của chữ kia, làm nên một chữ mới thật là “ấn tượng”. Cách phát âm
của người Hà Nội bây giờ không giống cách phát âm cũ của ông bà, cha mẹ tôi
ngày trước, và họ nói nhanh quá, tôi nghe không kịp. Cái tiếng nói trầm bổng,
thanh lịch, chậm rãi, rõ ràng từng chữ của thời xa xưa bây giờ chỉ còn là cổ
tích.alt
Ngửng
mặt lên nhìn bầu trời, vẫn bầu trời xanh biếc của thời tuổi trẻ, cúi xuống nhìn
mặt đất, vẫn mặt đất thân quen, nhưng sao lòng hoang mang quá đỗi, và thấy đã
có một khoảng cách nghìn trùng vô hình giữa mình và quê hương đất Việt. Chắc
tôi là người Mỹ!alt
So
sánh thời gian tôi sinh ra, sống ở Việt Nam và thời gian tôi bỏ Việt Nam ra đi,
sống ở Mỹ, hai con số đó đã gần ngang nhau. Tôi được học từ nhỏ quê hương là
nơi tổ tiên lập nghiệp, là nơi chôn nhau cắt rốn. Ở trong nước có bài hát nổi
tiếng “Quê hương mỗi người có một”, như là chỉ một mẹ thôi. Nhưng có người lại
nói: Nơi nào mình sống ở đó suốt một quãng đời dài, có những người thân chung
quanh mình, hưởng những ân huệ của phần đất cưu mang mình, thì nơi đó cũng được
gọi là quê hương mình. Như vậy thì tôi có một hay hai quê?alt
Tôi
sống ở Mỹ thì bạn bè gặp nhau thường nói: Cái này người Việt mình không hạp, hoặc
người Mỹ họ mới thích nghi được việc này, người Việt mình không quen.
Khi
đi dự buổi tiệc cuối năm của một công ty lớn ở Mỹ, toàn là những người Mỹ sang
trọng thì thấy rõ ngay mình là người Việt đi lạc, dù mình có sang trọng, lịch sự
như họ. Hóa ra ở Mỹ hay về Việt Nam mình đều lạc chỗ cả.alt
Tôi
nhớ mấy năm trước có lần trò chuyện với mẹ của một người bạn, lúc đó cụ ngoài
80 hãy còn minh mẫn, cụ theo đạo Phật. Trưởng nam của cụ và con dâu cụ tự nhiên
rủ nhau theo đạo Công giáo. Găp tôi, cụ hỏi: Không biết anh Bình nhà tôi khi chết
thì đi đâu? alt
Phật
giận anh ấy, vì anh ấy bỏ đi, Chúa chắc gì cho anh ấy vào, vì anh ấy mới quá!
Năm nay cụ ngoài 90 tuổi rồi và không may, cụ bị Alzheimer. Vậy là cụ không còn
minh mẫn để lo con mình không có chỗ dung thân cho phần hồn. Bây giờ thỉnh thoảng
nghĩ lại những lời cụ nói, thấy mình ngay ở đời sống này cũng đã là một vạt nắng
phất phơ bay. Quê nhà, quê người, quê Mỹ, quê Việt. Chao ôi! Cái thân cỏ bồng.alt
Nhưng
lạ lắm, tôi biết chắc mình là người Việt, nhất là khi tôi nằm mơ. Trong giấc ngủ
tôi thường gặp cha mẹ, gặp ngay trong những ngôi nhà cũ ở Việt Nam, gặp bạn bè
cũng gặp trên đường phố Việt Nam từ ngày rất xa xưa, và bao giờ trong mơ cũng đối
thoại bằng tiếng Việt. Tỉnh dậy đôi khi vẫn ứa nước mắt, dù là một giấc mơ vui.
Thấy nhớ quê nhà quá đỗi!alt
Tôi
nhớ lại trong những truyện ngắn, những bài thơ Đường tôi đọc thời rất xa xưa về
người bỏ làng đi xa lâu năm trở về không ai nhận ra nữa. Hồi đó sao mà mình
thương những ông già trong thơ đó thế! Bây giờ nghĩ lại thì người trong sách đó
còn may mắn hơn mình, họ đâu có đi đến tận một nước khác như mình. alt
Họ
chỉ bỏ làng, chứ không bỏ nước. Thế mà khi về còn ngơ ngác, bùi ngùi, tủi thân
vì lạc chỗ ngay trong làng mình. So sánh tôi với người bỏ làng ra đi trong những
trang sách đó thì hoàn cảnh của tôi đáng buồn hơn nhiều. Không những đã bỏ
làng, bỏ nước đi, còn nhận quốc tịch của một nước khác.
"Khi
về đổi họ thay tên.
"Núi
chùng bóng tủi, sông ghen cạn dòng".
Trần
Nguyên Phát
Bài này của Trần Mộng Tú .
ReplyDelete