Trần Thành Mỹ
Hình ảnh trực tuyến 1
Lời phát biểu gán cho con bò hiền từ an phận bộc trực trong bức tranh biếm họa trên làm cho chúng ta lúc đầu mỉm cười nhưng rồi nghĩ lại cũng tạo ra cho ta bao suy gẫm.
Thật vậy, con người sinh vật siêu đẳng nhất hơn cả muôn loài, thường tự hào về nhiều đức tính siêu việt của mình như trí thông minh, có tư tưởng sáng tạo và đặc biệt là có tình cảm tâm linh. Do đó dần dần con người ý thức tính độc tôn của mình, chiếm ngôi vị thượng đẳng trở thành người cai quản địa cầu, điều khiển vạn vật qua tiến trình tiến bộ văn minh mọi thời.
Hầu như đã là con người rồi, bất luận là ai, dường như ai cũng tự cho mình cái quyền phê bình theo lăng kính riêng suy diễn của mình và thường cho là đúng nhất và bảo vệ cho đến cùng. Hơn thế nữa còn thích tự phong ngầm cho mình là thông minh, người khác là dốt, ngu dại không ít thì nhiều và thường phản bác lại một cách tự nhiên nếu yếu thế như : Không ai hoàn toàn cả. Ai cũng có khuyết lẫn ưu. Anh giỏi điểm nầy, người khác trội hơn anh chỗ khác và bình đẳng như nhau vì ai cũng chết. »
Về vấn đề khôn ngu, mỗi dân tộc đều có quan điểm cách diễn tả riêng nhưng ở đây chúng ta chỉ bàn đến con thú nào mà người ta thường đề cập chung chung có quan niệm gán cho là ngu đặc biệt là con bò. Người Pháp chẳng hạn cho rằng ngu như lừa (sot, têtu comme un âne), người Âu Mỹ bảo ngu như bò « Dull as a cow, stupid as cattle » dù họ uống sữa bò, thay sữa mẹ. Người Á châu nói riêng dân Việt ta cũng nói ngu như bò, nhưng trước kia thường là các bà mẹ cho con bú cho đến ăn thôi nôi nghĩa là sau một năm. Nếu người mẹ trong thời gian nầy không có đủ sữa hay bệnh hoạn thì nhờ người vú nuôi bằng cách « bú thép » tức là bú nhờ, cùng một bầu sữa mẹ chung với một đứa trẻ khác, hay thay sữa bằng nước cơm đường : « Ầu ở con tôi khát sữa nút tay, Ai cho bú thép ngày ngày mang ơn ».(Ca dao).
Riêng trong bài nầy chúng ta chỉ đề cập đến trường hợp chữ « ngu » với hai định nghĩa như có vẻ trái nghịch nhau thôi. 
Theo tự điển: Ðại Ngu (??) là quốc hiệu Việt Nam thời nhà Hồ (1400-1707). Quốc hiệu Ðại Việt được đổi thành Ðại Ngu tháng 3 năm 1400 khi Hồ Quý Ly lên nắm quyền. Sau đó vào tháng 4 năm 1407, nhà Hồ bị thất bại trước nhà Minh, và tên Ðại Ngu không được dùng làm quốc hiệu từ thời điểm đó. Chữ Ngu (?) là từ cổ nên ở đây có nghĩa là "sự yên vui, hòa bình", chứ không có nghĩa là "ngu si" (??), dốt nát, kém thông minh. 
Nhưng tại sao người ta lại cho rằng con bò thì ngu ? 
Chúng ta thử hình dung sơ sơ con bò. Con bò có vóc dáng to lớn, hiền hậu, bước chậm rãi bộ lông màu vàng trắng đen nâu một màu hay có đốm, đôi mắt to dễ thương, cái miệng rộng không ngớt nhai đi nhai lại, hàm răng trắng bắt mắt cho đến đổi mà một thương hiệu phó mát (fromage) Pháp Thụy sĩ nổi tiếng thế giới đã dùng nhản hiệu độc đáo nhân cách hóa cái nụ cười của con bò « La vache qui rit » (Con bò cái cười) dù ai cũng biết rằng chỉ con người mới biết cười, « le rire est le propre de l?homme ». Ðây cũng là logo huy hiệu có mục đích quảng cáo thương hiệu mà thôi.



Lâu nay người miền Bắc nước ta còn có thành ngữ « khéo lo con bò trắng răng » cũng xác định rõ là răng bò trắng thật, đó là sự thật hiển nhiên và còn có ý nhấn mạnh vào nghĩa bóng thâm thúy là khuyên nhủ người đời đừng lo lắng chuyện không đâu.

Hơn thế nữa, đôi mắt bò đẹp thật, ánh mắt hiền từ, nhìn đàn bò, thuộc loài nhai lại, thong dong bình thản trên đồng cỏ xanh, vô tư đùa giởn ngay cả dưới trời mưa lất phất, bông tuyết rơi rơi hay trong những ngăn chuồng đứng sát với nhau miệng nhai đi nhơi lại đều đều thức ăn theo kỷ thuật nuôi thời đại mới, ta cảm nhận như dưới cái lớp vỏ bề ngoài ngờ nghệch ấy là ví như cả một cuộc sống nội tâm thâm hậu của những bậc cao thủ võ lâm thiền định lấy cái « nhẫn » làm kim chỉ nam cho cuộc đời mình.

Trong văn hóa Á Ðông, con bò thuộc một loại gia súc trong sáu loại thú nuôi trong nhà như ngựa, trâu/ bò, cừu/dê, chó, lợn, gà điển hình là bài « Lục súc tranh công » và đặc biệt hình tượng của con bò còn được khắc họa trong nền văn minh văn hóa lớn trong việc thờ phượng, tín ngưỡng do vai trò gần gũi và ích lợi của giống bò trong đời sống thường nhật loài người. Ðiển hình là Ai cập, Ấn độ thờ bò, Thần Siva cưỡi con Bò Trắng Nandi.
Bò lại thuộc loài « ăn chay » nghĩa là ăn chủ yếu là cỏ và rơm rạ, nuôi ít tốn kém không như ngày nay người ta dùng đồ ăn gia súc kỷ nghệ trong những chuồng trại nuôi bò càng ngày càng tân tiến rộng khoáng khoa học hơn.



Thông thường bò được xem vừa là nguồn tài sản cung cấp nhiều huê lợi vừa giúp ích cho nhà nông trong việc đồng áng vận chuyển nông sản. 



Tất cả những gì thuộc bò đều tốt ngon hữu dụng hết từ sữa máu thịt xương (xương là để ninh làm nước dùng nấu phở) đến phân bò cũng được ưa chuộng trong việc trồng trọt hay chất đốt. Ngay cả móng bò cũng còn được đặt tên cho một loại cây xanh đô thị có bóng mát hoa đep, cây Móng Bò hay là cây hoa Hoàng hậu.

Hoa Móng bò-hoa Hoàng hậu

Vậy mà người đời vẫn ví von sự khờ khạo ngu đần của bò không thôi dù không quên cái cú đá tuyệt vời của bò như « hồi mã thương » của Nhạc Phi trong thành ngữ dân gian « đau như bị bò đá », cú đá nầy cũng được người đời ca tụng là xuất thần bất ý cực kỳ nguy hiểm, khó đỡ khó ngờ, hành động nầy còn chứng tỏ rằng sức mạnh nào cũng có giới hạn, sự chịu đựng quá sức cũng có thể tràn ra như nước vỡ bờ, hệ lụy khôn lường. 

Sự phản xạ tự nhiên đó không tùy thuộc vào sức vóc thể chất thôi mà còn về trí óc nữa làm cho chúng ta lại liên tưởng đến hai từ « hiền và ngu » đôi khi nghĩa lẫn lộn với nhau. Lắm lúc người ta lại cho rằng quá hiền từ cũng gần như là khờ khạo, ngu ngơ, dễ tin, ù lỳ, không lập trường, không dám quyết định, sợ sệt, có thái độ nghĩ suy không khác gì hơn kẻ nhu nhược, đần độn :

- Ông ấy trông có vẻ hiền từ tử tế, có giáo dục, tốt bụng, thế mà ai mà ngờ đó là « Con quỉ râu xanh », đội lốt « Con sói với con cừu non » (Le loup et l?agneau ? La Fontaine),?
- Bà ấy thấy hiền như cục bột tưởng như cắn cục bột không nổi, thế mà cắn đồng tiền đồng thành hai thành bả hay như câu hát ru em 
« Ví dầu cha mẹ anh hiền, 
Cắn cơm không bể cắn tiền bể haỉ » 

Bò cũng không biết nói như con Rắn trong huyền thoại về sự tích loài người theo Thiên Chúa giáo, đã dụ dỗ Bà Thủy tổ nhân loại E và ( Ève) ăn trái táo cấm để rồi sau đó mời Ông Thủy Tổ A dong (Adam) ăn luôn. Quả táo vừa nuốt vào cổ, trực nhớ lời Chúa Cha cấm, Ngài Thủy Tổ loài người định nhả ra mà không còn kịp nữa, trái cấm có thể nhích lên xích xuống nhưng không thể khạc ra được ra khỏi cổ họng của Ngài nên cái cục cổ trên cuống họng của các ông theo từ y học là « proéminence laryngée » mà dân gian gọi là « Pomme d?Adam ».

Bò chỉ biết rống và có thể là biết khóc, theo lời những người mổ thịt, bò khóc, chảy nước mắt khi bị búa bổ vào đầu trong giờ bị hành quyết. Bò có vẻ như để cho số mệnh
an bài
« Bắt phong trần phải phong trần,
Cho thanh cao mới được phần thanh caọ? Nguyễn Du
không vùng lên tích cực mà chỉ phản kháng lấy lệ, bất cần, đầu hàng số phận.

Vậy là thái độ bất lực nầy có thể tạm giải thích hai từ hiền và ngu ?tuy hai mà là một?, và chứng tỏ con người có lý khi phê bò ngu. Mà bò thật sự có ngu không?.Và loài người chúng ta có thành phần nào như thế không? 

Trước hết chúng ta cùng đọc lại và phân tích lời phát biểu trên của bò.
Mở đầu câu vô đề làm ta ngạc nhiên vởi hai từ ?bọn nó? ám chỉ loài người có vẻ vô lễ xấc xược, tuy nhiên đó không phản ảnh thật hình ảnh con bò trong đời sống thường nhật, có thể là của con bò tót, bò rừng (taureau ) thường được huấn luyện chuyên trong việc đấu bò ở Tây ban nha hay miền Nam nước Pháp ở làng ớt Espalette xứ Basque.



Cách xưng hô thiếu thân thiện trịch thượng đó còn đánh giá trình độ và bậc thang xã hội không cao của bò rồi. Hoặc giả ngược lại, đây cũng là ngụ ý về thái độ của thành phần trí thức quá khích, ? ngụy quân tử ?, thành phần trên trước cao cả tập trung quyền hành tự cho mình độc quyền tự do phê phán đến độ lắm lúc thành lộng ngôn. 

Tiếp đến, từ thứ ba cũng không phải nhẹ nhàng đâu, thay vì phê hay chê mà là CHỬI thẳng thừng. Có lẽ con bò sống gần gũi với con người nên thông suốt tâm lý và cả phong tục tập quán các dân tộc khác nhau.

Chẳng hạn như ở Ấn độ ngày xưa, bò được tự do nghêng ngang đi chạy giỡn ngoài đường, ngang nhiên vào nhà dân lục soát để tìm thức ăn, cản trở lưu thông mà không ai dám chê phê đánh đuổi gì.

Ở Việt nam tục lệ đó không có, con bò cũng không được tôn trọng như con Rắn được gọi là Ông Dài, con Cọp được gọi là Ông Cọp, Ông Ba mươi, Ông Hổ, mà bị liệt vào loài gia súc cực khổ mà còn bị chửi là ngu nhất, không được chủ thương chìu như chó ngựa heo. Cũng không được tôn giáo nào dùng tên của con mình là Bê mà tên của con cừu là Chiên lại được để chỉ những tín đồ đạo Chúa.

Ðến đây chúng ta suy nghiệm ra rằng lời phát biểu trên đúng là của con bò Việt vì chú bò nầy biết rõ phong tục tập quán và cả văn hóa của ông chủ của chú. Chắc chắn các bạn cũng thừa biết là trên thế giới khó có dân tộc nào mà chửi tuyệt hay, phong phú, đủ loại thể văn, tục có thanh không thiếu, đủ giọng thượng vàng hạ cám, ,?nói tóm lại có lối chửi quá ư là độc đáo như ta. Ðiển hình là ?Bài chửi mất gà ?, một đoạn trích trong bài ?Năm con gà nghe bài chưởi Mất Nước? của ?Dân taủ:
?Làng trên xóm dưới, bên ngược bên xuôi, Dân tau có một đất nước. Tối qua còn dòm ngược, ngó xuôi, ấp yêu, ve vuốt, thế mà bây giờ đất nước của Dân tau bị thằng nào trộm bán mất rồi! Ai thấy thì chỉ cho Dân tau biết, ai lỡ mua được thì cho Dân tau xin, nếu không trả thì Dân tau chửi cho mà nghe đấỷ ấỷ ấy!
Bố cái thằng chết đâm, cha cái con chết xỉa, lũ ăn cắp khốn nạn!...?

Rồi tiếp đến « Bọn nó chửi mình ngu » cho ta thấy rằng con bò cũng biết suy luận lắm chứ nên phân vân về lời đánh giá không tốt nầy và phát hiện có điểm mâu thuẩn nào đó trong lời phê bình ấy bằng phần cuối câu ?nhưng lại muốn uống sữa mình để được thông minh.? Vậy với cái lập luận quá chín chắn như thế, ai có thể bảo là óc bò thiếu mầm mống thông minh? Ðó có phải như là khẩu khí âm hưởng ý tưởng thái độ của các bậc hiền triết, nhà khoa học, nhà nhân chủng học không?

Nhà hiền triết biết mình biết người không chấp nê lời phê của người khác, khen cũng cám ơn mà chê cũng cám ơn, chính mình là người chủ động và chịu trách nhiệm lời nói, cuộc đời mình. Sự góp ý của người ngoài là do cái nhìn của họ đánh giá về bề ngoài của mình mà thôi, có thể đúng có thể sai, lầm lẫn là chuyện thông thường tự nhiên, vì thể ?Nghe như chọc ruột tai làm điếc, Giận vẫn căm gan miệng mỉm cườị?

Vả lại, ai cũng biết rằng một trong những nguyên nhân gây đau khổ trong cuộc sống nhân loại là do lời nói vì phát ngôn ra rồi không bao giờ rút kéo bắt chụp lại được và duy nhất con người mới có tiếng nói để giao lưu mà thôi. Chỉ có con người mới có khả năng tuyệt diệu ấy đáng lý ra 
?Lời nói không mất tiền mua, 
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhaủ
mà thường
?Giết nhau chẳng lọ Lưu cầu,
Giết nhau bằng cái ưu sầu độc chưạ?(Cung oán)

Lời nói như con dao hai lưỡi vì thế làm cho tâm và trí lắm lúc cũng choảng nhau. Ðiển hình là thường phê bình người khác dễ dàng, mạnh miệng, xét nét, phóng đại, chủ yếu là phần phải có lợi về mình nhất là sau lưng đối thủ và đối với thành phần thấp yếu hơn mình. 

Ở đây quả thật thắc mắc của bò là đúng vì con người, sinh vật siêu đẳng hơn mọi loài cầm thú kể cả loại to mạnh hơn, vừa chửi bò ngu lại vừa ?muốn uống sữa bò để được thông minh?. Vậy là cái ?gên? ngu xấu của giống thú cũng có khả năng hô thâu hô biến hầu biến thể chất lượng của sữa nó mang lại sự thông minh cho ?đỉnh cao trí tuệ ?loài người!

Ðấy cũng còn là bài học thực tế cho con người đừng tưởng rằng người ?dân ngu khu đen?, ít học, nghèo khổ, nhà quê ?quê rích quê rang quê cả về làng ông Cả cũng quể là ngu và con cháu của họ cũng đều thừa hưởng cái gên mầm mống độc hại ấy truyền lại đời nầy sang đời khác biến những hậu duệ thành khờ khạo khùng khùng điên điên, rõ là là điều lầm to ngu xuẩn dốt khoa học nữa là. Ngày nay chúng ta thấy rõ trong xã hội mọi thời ngay cả theo dòng lịch sử, đâu phải chỉ có thành phần COCC con ông cháu cha, cậu ấm cô chiêu, quí tử của các bậc trí thức, quí tộc giàu có mới có ?gên? thông minh mà ngược lại bao trường hợp ?thời thế tạo anh hùng? vẫn có thể xảy ra. 

Ðặc biệt là thế giới càng ngày càng văn minh, khoa học kỹ thuật tiến bộ vượt bực, thế mà chúng ta vẫn thấy những trường hợp ngựa về ngược. Ngay cả tôn giáo cũng không còn địa vị đôc tôn, cũng có con chiên ghẻ lở lạc đường, những chủ chăn chiên sa ngã chối bỏ niềm tin. Nhan nhản bao cuộc đổi đời vượt tầm hiểu biết của loài người khi lên voi lúc xuống chó, không biết lúc nào voi thành chó, chó thành voi, tình người âm thầm biến dạng thành thú tính hồi nào không ai biết ai hay. 

Ai cũng là sinh vật duy nhất sử dụng hai mươi bốn giờ một ngày, ?một cây sậy có tư tưởng? (un roseau pensant-Blaise Pascal) khôn ngoan hơn mọi sinh vật khác, thế mà lắm lúc tàn bạo giết người trả thù hơn thú dữ ? nhổ cỏ phải nhổ cho tận gốc?(Trần thủ Ðộ), giết cả cha mẹ thân nhân, đồng chí, ân nhân, lừa thầy phản bạn, bán nước cầu vinh.

Còn nói về trí thông minh, truyện cổ tích Việt nam có kể về chuyện con cọp thắc mắc về trí khôn của con người. Hằng ngày nó thấy con trâu chăm chú cày ruộng thế mà vẫn bị bác nông dân quất roi vào mông đều đặn. Nó tìm cách hỏi trâu lý do tại saọTrâu không biết trả lời thế nào cho đúng nên chỉ bảo rằng con người thấy nhỏ bé nhưng có trí khôn và nếu hổ muốn biết thì hỏi trực tiếp chủ nó. Tò mò về trí thông minh, hình dáng ra sao, có bao nhiêu thành công lực,?mà khống chế nổi trâu, ngựa được hết, hổ hỏi người và xin cho hổ xem ra như thế nào? Bác nông dân tương kế tựu kế đồng ý nhưng bảo vì không mang theo nên phải về nhà mới lấy được cho hổ xem. Quá nóng lòng xem trí thông minh của con người, hổ bằng lòng cho về không chút nghi ngạịTrước khi đi để lấy trí khôn của mình để ?khoe ? với hổ, bác nhân tiện nói thêm rằng bấy giờ nếu hổ muốn sẽ biếu một phần nào đó nếu cần.Và chưa để hổ kịp suy nghĩ, bác nông dân lại đề nghị khi bác về hổ vồ bắt trâu của bác rồi thì sao, chi bằng hổ để bác cột vào gốc cây to gần đó cho yên tâm. Quá muốn thỏa mãn tính tò mò, cọp ưng thuận ngay. Bác nông dân ung dung trói chặt ?chúa sơn lâm? vào gốc cây rồi chất rơm chung quanh mình ?rồng? vừa nổi lữa lên đốt cọp vừa đánh vừa la to: ?Ðây là Trí Khôn ta đâỷ.

Như thế quả là con người ý thức rằng chỉ có mình mới có trí thông minh thật sự chứ không phải ?có đầu mà không có óc? hoặc nếu có thì chỉ là ?óc bùn? theo miệng đời dân gian, hoặc tệ hại hơn là có trí khôn mà lại dùng trí thông minh của mình vào điều trái đạo vô ơn qua câu ?cứu vật vật trả ơn, cứu nhơn nhơn trả oán?.

Và điều còn lạ hơn nữa, tại sao ngày càng văn minh, các phát kiến sáng tạo kỹ thuật khoa học càng ngày càng vuợt bực, thế mà con người để cải tiến đời sống vật chất thể lực của mình lại còn áp dụng phương cách sống của người tiền sử theo bản năng đi săn bắn diệt thú sát sanh để sinh tồn. Rồi từ đấy bao phương tiện dụng cụ hiện đại phục vụ nhu cầu căn bản đến cầu kỳ của nhân loại ngày càng phong phú tinh vi biến con người từ ?Nhơn chi sơ tánh bổn thiện? mà vì ?cái miệng đòi ăn? ngon, lúc đầu còn hàn vi ít kinh nghiệm nên ăn uống còn thô sơ nhè nhẹ rồi vươn lên theo tầm cao thời đại, không chỉ dùng thức ăn cho no dạ mà nuốt cả những món nào mang lại tiền của, địa vị như buôn lậu, ?mãi quốc cầu vinh? mất cả nhân tính tình người. 

Còn trường hợp con bò thì sao? Là con thú bị chửi là ngu hiền, thế mà nó có vẻ biết suy xét phân tích tổng họp như nhà khoa học mọi dữ kiện hành động của mình một cách vô tư khách quan, trường hợp nầy đáng được đề cao thức tỉnh loài người. Phải biết ưu nhược điểm của mình và sáng suốt phân tích lời phẩm bình của người khác có đúng hay sai để rút kinh nghiệm, như con bò ở đây nó công nhận là nó không có trí khôn như người nhưng nó không mù quáng tự tôn mà biết đánh giá trị thật sự của nó là hữu dụng khoan dung chẳng hạn.

Còn hậu quả của sữa của nó có ích lợi gì liên quan đến trí thông minh của con người thế nào, đó là chuyện của con người giải quyết, bò đâu có trí khôn như người mà bận tâm nhún trề khen chê, bò chỉ hành động theo bản năng nó thế thôi ?chó sủa cứ sủa, đoàn lữ hành đi qua ? (Les chiens aboient, la caravane passe). 

Ngoài ra, qua lời phát biểu ngây ngô mà xúc tích đó, chúng ta rút ra thêm một bài học quí giá khác nữa về tình nhân loại tình yêu dòng giống của mình. Bằng cớ là sống cùng đàn, bò không bao giờ có thượng cẳng hạ chân đấu đá với nhau đến độ cắt tình máu mủ, khác với con người chia rẻ nhau đến thậm chí gây ra nội chiến, tiêu diệt lẫn nhau đồng bào ruột thịt cùng nguồn gốc quê hương.

Nhìn vào ?xã hội ? loài bò đi, rõ ràng là không bao giờ thấy có xảy ra chiến tranh giữa các ?các dân tộc? bò khác giống như bò vàng xám đốm ?, đồng cỏ đó rộng thì cùng nhường nhau thảnh thơi nhơi cỏ, chật hẹp như trong chuồng thì cứ thư thái mà nhai gần bạn gần anh. Vì thế đâu có xuất hiện bao cuộc gây hấn can qua xâm lăng mở rộng đất đai tìm thị trường mới, đâu có cuộc chiến đấu đẵm máu một mất một còn cạn tàu ráo máng của kẻ thắng người thua vì kỳ thị màu da, tôn giáo, ý thức hệ, vân vân và .? 

Ngoài ra còn một điểm khác nữa đáng nêu ra trong lời phát biểu của bò là ngụ ý đến lòng ham muốn đến tham lam ích kỷ, nhất là liên quan đến ăn uống để sống, đây cũng là một nguyên nhân cốt yếu ảnh hưởng đến hành vi lành dữ mọi loài. 

Con thú vì bản năng sinh tồn phải đi tìm thức ăn nước uống, tuy nhiên là chỉ trong hoàn cảnh khắc nghiệt như do thời tiết khí hậu hay bị nạn đói hoành hành chẳng hạn mới bắt buộc tranh giành bằng sức mạnh như sư tử cọp beo hay mưu trí như cáo chồn, tóm lại loài thú chỉ áp dụng luật rừng trên đội dưới đạp, cái lý của kẻ mạnh ?La raison du plus fort est toujours la meilleure ?La Fontaine (Cái lý của kẻ thắng bao giờ cũng đúng nhất) trong trường hợp bất khả kháng mà thôi. 

Trái lại con người thông minh lại có tâm tư tình cảm đáng lý ra bắt buộc sử dụng luật pháp của loài người, xã hội còn hy vọng công bằng bình đẳng hơn, thế mà lại thường nghiêng về phía luật rừng luật thú mới kỳ. Không phải vì đói nghèo mà đánh giết nhau mà oái oăm thay lại vì quá sung túc dư giả, lòng tham ham muốn không đáy, thỏa mãn tính độc tôn, trí óc thượng đẳng sức mạnh vô địch phi thường của con người.

Nói cho cùng, quan niệm về khôn ngu thật khó đánh giá khó biết khó lường vì
?Biết ai là dại biết ai khôn?(Trần Tế Xương).
Câu ? giả dại qua ải ?còn cho ta thấy thêm rằng trên đời nầy mọi sự việc cụ thề hay vô hình đều có thề biến thể như ta thấy ngày nay nhan nhản đồ thật đồ giả không biết đâu mà lần. Do đó 
?Chớ cậy mình khôn cười kẻ dại, 
Gặp thời dại cũng hóa nên khôn.?(Nguyễn Bĩnh Khiêm).

Thế thì suy ra giữa người và thú ai khôn hơn? Chắc hẳn là người rồi trong phần tổng quát nhưng thú vẫn có khả năng bẩm sinh tuyệt vời riêng như chó chẳng hạn với tài đánh hơi, tìm đường, tính trung thành bảo vệ hiểu biết ý người lắm lúc hơn cả con người nữa là. 

Vậy thì trong con người chúng ta đều có tính người và tính thú và nếu chúng ta không khống chế được tính thú thì lòng người mà dạ thú thật là đại họa cho xã hội thế giới loài người vả cả thiên nhiên đất trời.
Trần Thành Mỹ

Comments

Popular posts from this blog